Beslenme ve Yeme Bozuklukları
Yeme Bozuklukları Nedir?
Yeme bozuklukları sağlığı, duyguları ve yaşamın önemli alanlarında işlev görme becerisini olumsuz etkileyen yeme davranışlarıdır. Yaşı, cinsiyeti, ırkı, etnik kökeni veya vücut şekli ya da boyutu ne olursa olsun herkes yeme bozukluğu yaşayabilir.
Yeme Bozukluğu Türleri Nelerdir?
Yeme bozukluklarının birçok türü vardır. En yaygın türleri şunlardır:
- Anoreksiya Nervoza
- Bulimia Nervoza
- Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
- Kaçıngan Kısıtlayıcı Beslenme Bozukluğu
Yeme bozuklukları ciddi ruh sağlığı sorunlarıdır ve önemli sağlık sonuçları olan davranışlara yol açabilir. Yeme bozukluğu olan kişiler, vücuttaki neredeyse her organ sistemi üzerinde olumsuz etkiler yaşayabilir, ancak erken teşhis ve uygun tedavi ile tam iyileşme mümkündür.
Yeme Bozukluklarının Erken Belirtileri Nelerdir?
Yeme bozukluğu davranışları kişiden kişiye değişebilir. Yaygın uyarı işaretleri şunları içerir:
- Açıklanamayan kilo kaybı
- Beslenmenin kısıtlanması (tür veya miktar)
- Yemek ve yeme ile ilgili endişeler veya kurallar
- Aşırı egzersiz
- Gizlice beslenme
- Yemeklerden hemen sonra tuvalete gitmek
Yeme Bozukluklarının Sebebi Nedir?
Yeme bozukluklarının kesin nedeni bilinmemektedir. Bir dizi faktör, bir kişinin yeme bozukluğu geliştirme konusundaki yatkınlığını artırabilir. Bunlar şunları içerir:
- Genetik ve biyoloji
- Ki̇şi̇li̇k özelli̇kleri̇
- Stresli yaşam olayları
- Yaşamdaki önemli değişimler, değişim dönemleri
- Kültür ve medya
- Yüksek riskli sporlar
- Önceden var olan psikiyatrik bozukluklar
Yeme Bozukluklarını Önlemek Mümkün Mü?
Araştırmacılar, birçok faktörün çocuklarda, ergenlerde ve genç yetişkinlerde yeme sorunlarının gelişmesini önlemeye yardımcı olabileceğini bulmuşlardır.
Ebeveynler risk faktörlerini azaltmada ve koruyucu faktörleri artırmada olumlu bir rol oynayabilir. Kilodan ziyade sağlığa vurgu yapmak çok önemlidir. Örneğin, çocuğunuzu kilo vermek veya vücudunu değiştirmek için meyve ve sebze yemeye ve düzenli egzersiz yapmaya teşvik etmek zararlı olabilir. Ancak bu davranışları sağlıklı olmanın bir yolu olarak teşvik etmek çok faydalı olabilir.
Yeme Bozukluğunun Tedavisi
Tedavi, psikolojik ve beslenme desteğinin yanı sıra tıbbi takibi de içerebilir.
Tıbbi tedavi çocuğunuzun fiziksel sağlığını sağlamak için önemlidir. Yeme bozukluğuna katkıda bulunan veya yeme bozukluğunu sürdüren psikolojik, biyolojik, duygusal ve kültürel faktörlerin ele alınması da önemlidir.
Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya Nervoza Nedir?
Anoreksiya nervoza tıbbi, davranışsal ve psikolojik bileşenleri olan karmaşık bir yeme bozukluğudur. Anoreksiya nervozalı kişiler ne kadar yediklerini ve ne yediklerini sınırlarlar. Anoreksiya nervoza hastaları, tipik olarak vücutlarının ideal kilosunun altındadır. Çarpık bir vücut imajına, yiyecek ve vücutlarıyla aşırı meşguliyete ve kilo alma konusunda yoğun bir korkuya sahiptirler.
Bireyler en sık ergenlik döneminde anoreksiya nervoza geliştirir. Her cinsiyetten, ırktan/etnik kökenden veya sosyoekonomik kökenden genç anoreksiya nervoza geliştirebilir. Bununla birlikte, başta erkek çocuklar olmak üzere birçok grupta herhangi bir yeme bozukluğu olduğunun fark edilmesi daha zordur.
Anoreksiya nervoza yaşamı tehdit edebilir. Anoreksiya nervozanın bir sonucu olarak yaşanan yetersiz beslenme, vücudu tehlikeye sokar. Bu nedenle erken teşhis ve tedavi son derece önemlidir.
Anoreksiya Nervoza Türleri
İki tip anoreksiya nervoza vardır.
Kısıtlayıcı Tip: Birey ne kadar ve ne tür yiyecekler yediğini ciddi şekilde sınırlar.
Tıkınırcasına Yeme/Çıkartma Tipi: Birey gıda alımını kısıtlar ancak bazen aşırı miktarda yer ve sonra kendini kusturur ya da başka bir şekilde aldığı kalorilerden kurtulur.
Anoreksiya Nervoza Belirtileri Nelerdir?
Çocuğunuz anoreksiya nervoza ile mücadele ediyorsa, sosyal olarak daha içe kapanık, sinirli, huysuz veya depresif olduğunu fark edebilirsiniz. Anoreksiya nervozanın diğer belirtilerinden bazıları şunlardır:
- Kilo verirken bile kilo almaktan yoğun bir şekilde korkma
- Bedenine, kilosuna, boyutuna veya şekline ilişkin yanlış bir görüşe sahip olma; örneğin, aşırı derecede zayıf olmasına rağmen kendini aşırı kilolu olarak görmek
- Sağlıklı bir vücut ağırlığını korumayı kabul etmeme
- Aşırı fiziksel aktivite
- Acıkmadığı konusunda ısrarcı olma
- Yiyecek hazırlama ile meşgul olma ancak hazırlananları yemeye isteksizlik veya reddetme
Anoreksiyanın fiziksel belirtileri şunları içerebilir:
- Önemli ölçüde kilo kaybı
- Vücut ağırlığının sağlıklı bir aralığın altında olması
- Adet dönemlerinin kaçırılması veya düzensiz olması
- Kuru cilt
- Yemek yedikten sonra karın ağrısı veya şişkinlik
- Kabızlık
- Yorgunluk
- Normal vücut ısısını korumada sorunlar, başkaları sıcakken kendini soğuk hissetme
- İnce, tüylü vücut kıllarının gelişimi
- Stres kırıkları
Anoreksiya Nervoza Komplikasyonları
Anoreksiya ciddi bir hastalıktır. Çocuğunuzun vücudundaki birçok sistemi etkileyebilir:
Kalp: Anoreksiya nervoza mitral kapak prolapsusu (kalpte sarkık kapak), aritmiler (hızlı, yavaş veya düzensiz kalp atışı), bradikardi (yavaş kalp atışı), hipotansiyon (düşük kan basıncı) ve kalp yetmezliği gibi kalp komplikasyonlarına yol açabilir.
Kan: Anoreksiyalı gençlerin yaklaşık üçte birinde hafif anemi (düşük kırmızı kan hücresi sayısı) vardır. Anoreksik ergenlerin yüzde 50'sine kadarında lökopeni (düşük beyaz kan hücresi sayısı) gelişir.
Mide ve bağırsaklar: Bağırsak sistemindeki normal hareket genellikle çok kısıtlı yeme ve ciddi kilo kaybı ile yavaşlar. Kilo almak ve bazı ilaçları almak, çocuğunuzun normal bağırsak fonksiyonunu geri kazanmasına yardımcı olabilir.
Böbrekler: Anoreksiya nervozalı bireyler sıvı alımını sınırlayarak dehidrasyona yol açabilir ve bu da yüksek konsantrasyonlu idrarla sonuçlanabilir. Böbrekler idrarı konsantre etme yeteneklerini kaybetmeye başladığında poliüri (artan idrar üretimi) de gelişebilir. Bu değişiklikler genellikle çocuğunuz normal kilosuna geri döndüğünde normale döner.
Hormonlar: Anoreksiyanın en belirgin belirtilerinden biri amenore, yani bir kız çocuğunun ya da kadının üç ay ya da daha fazla süreyle adet görmemesidir. Anoreksiyalı gençlerin büyüme hormonu seviyeleri de düşük olabilir, bu da normal büyümedeki başarısızlıklarını açıklayabilir. Normal beslenme genellikle normal büyümeyi geri getirir.
Kemikler: Çocuğunuzda anoreksiya varsa, düşük kemik yoğunluğu riski artar. Anoreksik davranış kemikler tam olarak oluşmadan önce başlarsa (genellikle ergenlik döneminin ortalarından sonlarına kadar), osteopeni (kemik dokusunda azalma) veya osteoporoz (kemik kaybı) veya kırık riski daha yüksektir.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (TYB) Nedir?
Tıkınırcasına yeme bozukluğu, kısa bir süre içinde anormal derecede fazla miktarda yiyeceğin sık sık yenmesiyle kendini gösterir.
Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan çocuklar ve gençler şunları yapabilirler:
- aç hissetmedikleri halde büyük miktarlarda yemek yemek
- yedikleri yemek miktarından utandıkları için yemekleri yalnız yemek
- aşırı yemek yedikten sonra tiksinti, depresyon ve suçluluk hissetmek
Tıkınırcasına yeme bozukluğu genellikle anksiyete ya dadepresyonla el ele gider.
Bu bozukluk bulimia nervozadan farklıdır çünkü bulimia nervozası olan kişiler genellikle daha sonra kusarak veya laksatif kullanarak arınmazlar.
Tıkınırcasına yeme bozukluğunun ciddi sağlık sonuçları olabilir. Bu nedenle erken teşhis ve tedavi son derece önemlidir.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?
Çocuğunuzda tıkınırcasına yeme bozukluğu varsa, belirti ve semptomlar şunları içerebilir:
- Tekrarlayan tıkınırcasına yeme atakları
- Yemeyi durdurmak için çaresiz hissetmek
- Aç olmadığı halde çok yemek
- Kendilerinden ve vücut görünümlerinden memnuniyetsizlik
- Yiyecek, kilo ve vücut şekli ile meşgul olma, kafaya takma
- Kilo dalgalanmaları (sürekli kilo alıp verme)
- Mutfaktan kaybolan yiyecekler, bulunan tüketilmiş yiyecek ambalajları
Tıkınırcasına Yeme Komplikasyonları
Tıkınırcasına yeme bozukluğunun komplikasyonları şunları içerebilir:
- Obezite
- İntihar düşünceleri
- Tip 2 diyabet
- Yüksek tansiyon
- Kalp hastalığı
- Mide yanması
- Depresyon
Bulimia Nervoza
Bulimia Nervoza Nedir?
Bulimia nervoza, kontrolsüz aşırı yeme atakları olarak tanımlanır ve bunu aşağıdaki gibi bir boşaltma yöntemi izler:
- Kendi kendine kusma
- Laksatiflerin, lavmanların veya diüretiklerin (idrar üretiminin artmasına neden olan ilaçlar) yanlış kullanımı
- Perhiz
- Aşırı egzersiz
Tıkınırcasına yeme, kısa bir süre içinde (genellikle iki saatten az) aşırı miktarda yemek yeme olarak tanımlanır. Buna yemek yerken kontrolü kaybetme hissi eşlik eder ve genellikle bunu derin suçluluk veya utanç duyguları izler.
Ergenlerin yüzde 1 ila 5'inde bulimia nervoza olduğu tahmin edilmektedir. Bu durum kadınlarda erkeklere göre daha yaygındır.
Bulimia nervozanın ciddi tıbbi sonuçları olabilir. Bu nedenle erken müdahale ve tedavi son derece önemlidir.
Bulimia Nervoza Belirtileri Nelerdir?
Çocuğunuzda bulimia nervoza varsa, belirtileri şunları içerebilir:
- Kendilerinden ve vücutlarının görünümünden memnuniyetsizlik duyguları
- Yiyecek, kilo ve vücut şekli ile meşgul olma
- Nispeten kısa bir süre içinde, genellikle gizlice, aşırı miktarda yemek yeme atakları
- Tıkınırcasına yeme atakları sırasında yemeyi durduramama korkusu
- Genellikle gizli olarak kendi kendine kusma
- Aşırı egzersiz yapma veya yemekten sonra aç kalma
- Laksatiflerin, diüretiklerin veya diğer katartiklerin uygunsuz kullanımı
- Düzensiz veya kaçırılmış adet dönemleri
Bulimia nervozanın fiziksel belirtileri şunlardır:
- Şişmiş yüz
- Boğaz ağrısı
- Kuru, pul pul dökülen cilt
- Sürekli mide rahatsızlığı
- Mide yanması
- Kabızlık
- Kendi kendine kusma nedeniyle parmakların arkasında yara izi
- Kilo dalgalanmaları
Bulimia Nervoza Komplikasyonları
Bulimia nervoza ciddi bir hastalıktır. Bulimia hastası gençte görülebilecek komplikasyonlar şunlardır:
- Ciddi elektrolit sorunları, muhtemelen ciddi kalp sorunlarına yol açabilir
- Düzensiz adet dönemleri
- Kemik yoğunluğu kaybı
- Dehidrasyon
- Diş çürüğü
- Kabızlık
- Kaygı
- Depresyon
Yeme Bozuklukları Nasıl Teşhis Edilir?
Ebeveynler ya da öğretmenler olası bir yeme bozukluğunun belirtilerini tespit edebilir, ancak tanı genellikle deneyimli klinisyenler tarafından konur. Erken tedavi genellikle gelecekteki sorunları önleyebilir. Bu nedenle, çocuğunuzda yeme bozukluğu belirtileri fark ederseniz, değerlendirme ve tedaviyi aramak iyi bir fikirdir.
Yeme bozukluğunu teşhis etmek için çocuğunuzun doktoru çocuğunuzun kilosundaki değişiklikleri değerlendirecektir. Ayrıca çocuğunuza şunları da soracaktır:
- Yeme alışkanlıkları
- Vücut şekilleri ve boyutları hakkındaki duyguları
- Kilo vermek için laksatif veya diyet hapı kullanıp kullanmakdıkları
- Egzersiz alışkanlıkları
Ayrıca çocuğunuza aşağıdaki belirtilerden herhangi birini yaşayıp yaşamadığını soracaklardır:
- Karın ağrısı
- Şişkinlik
- Kabızlık
- Saç dökülmesi veya saç dokusunda değişiklik
- Soğuk intoleransı
- Yorgunluk
- Zayıflık
- Bayılma
- Madde kullanımı
- Depresyon
Çocuğunuzun doktoru muhtemelen aşağıdaki çalışmaları da yapacaktır:
- Sosyal geçmiş, evdeki, okuldaki ve dışarıdaki faaliyetlerdeki risk faktörlerinin gözden geçirilmesi
- Ailede yeme bozuklukları, obezite, alkolizm, depresyon veya diğer akıl hastalıkları gibi durumları değerlendirmek için aile geçmişi
- Nabız, ateş, kilo ve boy, cilt ve saç değişiklikleri, kalp fonksiyonu ve karın dahil olmak üzere fiziksel muayene
Yeme Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?
Yeme bozukluğundan tamamen kurtulmak mümkündür. Yeme bozukluğu tedavisinin amacı, acil tıbbi kaygıları gidermek, düzensiz beslenme davranışları ortadan kaldırmak ve depresyon ve anksiyete gibi birlikte ortaya çıkan sorunları tedavi etmektir.
Zaman içinde tedavi, çocuğunuzun çarpık düşünce kalıplarını değiştirmesine ve olumlu bir benlik duygusu geliştirmesine yardımcı olabilir, böylece ergenlik gelişiminin uygun aşamasına geri dönebilir.
Yeme bozuklukları genellikle terapilerin bir kombinasyonu ile tedavi edilir:
- Bireysel terapi (genellikle hem bilişsel hem de davranışsal teknikleri içerir)
- Aile terapisi
- Tıbbi bakım ve izleme
- Beslenme danışmanlığı
- Davranış değişikliği
- İlaçlar
Antidepresan ya da duygu durum dengeleyici gibi ilaçlar yardımcı olabilirken, aile üyeleri desteği de hayati bir rol oynar.
Yeme bozukluğu olan birçok hasta evde tedavi görmektedir. Ancak çocuğunuzun kalp atış hızı, solunumu veya nabzı düzensizleşirse ya da başka ciddi tıbbi hastalık belirtileri gösterirse hastaneye yatırılabilir. Hastanede, klinisyenler sağlık durumlarını stabilize etmek için çalışacak ve özelleştirilmiş kilo alma hedefleri ile özel bir yemek planı uygulayacaklardır. Fiziksel sağlık durumları stabilse hastanede terapistlerle görüşmeye devam edeceklerdir.
KAYNAK: Boston Children’s Hospital