İstismar ve İhmal

Bedensel ruhsal ve cinsel gelişimin henüz tamamlanmadığı 0-18 yaş arasındaki dönem çocukluk dönemi olarak tanımlanır.

Bu dönem içerisinde çocuğun bakmakla yükümlü kimseler ve diğer yetişkinler tarafından fiziksel, duygusal, zihinsel veya cinsel gelişimlerini engelleyen ya da beden veya ruh sağlığına zarar veren, kaza sonucu olmayan durumlarla karşı karşıya bırakılmasına çocuk istismarı denmektedir. Çocuğun sağlığı, fiziksel veya psikolojik gelişimi için gerekli ihtiyaçların karşılanmaması ise “çocuk ihmali” olarak tanımlanmaktadır.

Çocuk istismarı ve ihmali gerçek boyutları iyi bilinmeyen çok ciddi toplumsal bir sorun olmanın yanı sıra yol açtığı bedensel, zihinsel ve psikolojik bozukluklar ile bireylerde yaşam boyu iş gücü yitimi, uzun süreli ve yineleyici tetkik ve tedaviler nedeniyle topluma önemli ekonomik yük getiren bir sağlık sorunudur.

Çocuğa yönelik kötü muamelenin fiziksel, cinsel ve duygusal istismar ile ihmal olmak üzere dört farklı boyutu vardır.

Fiziksel İstismar: Çocuğa karşı; sağlığına, yaşamına, gelişimine veya onuruna zarar veren ya da zarar verebilme olasılığı yüksek, kasıtlı fiziksel güç kullanılmasıdır. Fiziksel bulgular nedeniyle de saptanması en kolay olan istismar türüdür. Vurma, yakma, itme, ısırma, çimdikleme, silah kullanma, dövme, bir cisimle dövme, tekmeleme, istenmeyen bir madde dökme, boğmaya çalışma, sarsma gibi davranışları içerir.

Duygusal İstismar: Çocuğun ihtiyaç duyduğu ilgi, sevgi ve bakımdan mahrum kalması ve bunun çocuk üzerinde psikolojik sorunlara neden olması durumudur. Çocuğun özleştireceği bir figürün bulunmaması, duygusal paylaşımın olmaması, hareketlerinin kısıtlanması, çocuğa olumsuz özelliklerin yüklenmesi, kasıtlı olarak sözel ve davranışsal olumsuz uyarı verilmesi, izole edilmesi, reddedilmesi, korkutulması, haksız yere suçlanması, gelişimi konusunda uygun olmayan beklentilerin olması gibi tutumları kapsar.

Cinsel İstismar: Çocuğun tam olarak anlayamadığı, onay vermesinin mümkün olamayacağı, gelişimsel olarak hazır olmadığı ya da toplumun yasalarına, sosyal normlarına aykırı olacak şekilde bir cinsel etkinliğe dahil edilmesidir. Aşağıdaki biçimde sınıflandırılabilir:

Dokunma olmaksızın yapılan cinsel istismar; Sözel sataşmalar, uygunsuz telefon konuşmaları, teşhircilik, röntgencilik, çocuğun cinsel ilişki sahnesine doğrudan maruz bırakılması, çocuğun pornografik malzemeler için kullanılması

Dokunmanın yer aldığı cinsel istismar; oral-genital, genital-genital, genital-rektal, el ile genital temas, rektal bölgelere veya vücudun diğer bölgelerine dokunma

Şiddet kullanarak yapılan cinsel istismar

İhmal: Çocuğun beslenme, barınma, sağlık, giyim korunma ve gözetim gibi yaşamsal ihtiyaçlarının kendisine bakmakla yükümlü kişilerce karşılanmamasıdır.

Çocuk İstismarını Kolaylaştıran Başlıca Risk Faktörleri:

Çocuk ile ilgili risk faktörleri
Anne-baba ya da bakım veren ile ilgili risk faktörler
Ailenin sosyal yapısı ile ilgili risk faktörleri
Toplumla ilgili risk faktörleri

Çocuk ile ilgili risk faktörleri:

İstenmeyen çocuklar ya da istenmeyen cinsiyette çocuklar, doğuştan anomaliler, mizaç vb. nedenlerle ailenin beklentilerini karşılayamayan çocuklar
Zihinsel gerilik, erken doğum, kronik hastalık gibi nedenlerle sürekli bakım gerektiren çocuklar
Engelli çocuklar
Hiperaktivitesi, tehlikeli davranış sorunları olan çocuklar
Üvey çocuklar
Sık ve uzun süre ağlayan çocuklar

Anne-baba ya da bakım veren ile ilgili risk faktörleri:

Genç ebeveyn, yalnız yaşayan ebeveyn
Eğitim eksikliği (Çocuk gelişimi hakkında bilgisizlik, bilinçsizlik)
Alkol ve/veya uyuşturucu kullanıyor olmak
Çocukken istismara uğramış olmak
Fiziksel veya psikiyatrik bir hastalık varlığı
Dürtü ve öfke kontrolünün yetersizliği
Toplumsal iletişim becerilerinin yetersizliği

Ailenin sosyal yapısı ile ilgili risk faktörleri:

Ebeveyn ve çocuk bağının kopuk olması ve bağın kurulamaması
Çok çocuklu, katı disiplin uygulayan aileler
Ekonomik sıkıntı, işsizlik, aile içi şiddet varlığı
Sosyal destek sistemlerinin yetersizliği
Evlilikteki veya yakın ilişkilerdeki sorunlar nedeniyle aile yapısının bozulması, bunun sonucunda çocukta veya erişkinde duygusal ve zihinsel sorunların ortaya çıkması
Aile bireyleri arasındaki bağın zayıf olması, sözel ve psikolojik çatışmaların sık yaşanması

Toplumla ilgili risk faktörleri:

Çocuğu koruyan yasaların yetersizliği
Çocuğa verilen değerin düşük olması
Cinsel ayrımcılık ve toplumsal eşitsizlik
Şiddetin kabul edilir olması, hoş görüyle karşılanması, organize şiddetin varlığı (savaş, terör, yüksek suç oranları)
Pedofili
Kontrolsüz internet
Kültürel normlar

Çocuk ve Ergenler Neden İhmal ve İstismarı Gizleyebilir?

Aile bütünlüğünü korumayı amaçlama
Daha ağır şekilde cezalandırılacağından korkma
Çocukların bu yaşantıyı istismar olarak algılamama
Fiziksel istismarı hak ettiklerini düşünme ve cezalarının karşılığı olarak görme
Söylemekten utanma
Bir şeyin değişmeyeceğini düşünme

Çocuklarla çalışan profesyonellerin fizik istismarı tanımaları çok önemlidir. Fark edilmeyen çocukların fiziksel ve ruhsal olarak ciddi zarar görme ihtimalleri yüksektir.

Fiziksel İstismardan Şüphelenilmesi Gereken Durumlar Nelerdir?

Tedaviye başvurmada gecikme
Verilen öykünün değiştirilmesi
Anne ve babanın verdiği öykünün farklı olması
Öykünün çelişkiler içermesi
Öykünün çocuğun yaş ve gelişim düzeyi ile uyumsuz olması
Öykünün çocuğun fiziksel bulgularına uymaması
Çocuğun kardeşinin suçlanması
Çocuğun kardeşinde de sık sık yaralanmanın meydana geliyor olması
Çocuğun anne-babayı suçlaması

Fiziksel İstismara Uğrayan Çocuklarda Hangi Ruhsal Sorunlar Ortaya Çıkabilir?

Çocuklarda gelişim geriliği, kendine zarar verici davranışlar ve intihar girişimlerine neden olabilir.
Ders başarısızlığı, dikkat dağınıklığı, öğrenme güçlüğü, sınıf tekrarı ve okul devamsızlığı sık görülür.
Fiziksel istismara uğramış çocuklar yakın ilişki kurmakta zorlanırlar, karşısındakini zorlayıcı davranışlar sergilerler ve duygusal yoğunluğu az olan ilişkiler kurma eğilimindedirler.
Madde kötüye kullanımı, tehlikeli cinsel davranışlar, davranış bozukluğu görülebilir.
Depresyon, benlik saygısında azalma, kaygı sorunları, uyku ve iştah sorunları daha fazla görülür.
KAYNAK: sagligim.gov.tr, mentalica.com.tr